[vc_row][vc_column el_class=”saba”][vc_column_text]
اعتماد مردم نشانه ی لطف خداست
عنوان : ارتباط بین عملکرداجرایی و نظریه ذهن در کودکان 3-6 سال
نویسنده: معصومه اسماعیل پور،کارشناس ارشد کاردرمانی،دفتر کاردرمانی رشد،تهران ،ایران.
توانايي درك اين موضوع كه ديگران داراي حالات ذهني (افكار، تمايلات و باورها) هستند كه ميتواند با حالات ذهني خود فرد يا واقعيت متفاوت باشد ، تئوری ذهن Theory of Mindناميده مي شود. گرچـه کودکان در سال هاي اول زندگی از ذهن خود و دیگران روز به روز بیشتر آگاه میشوند و بین مفردات آنها ارتباط برقرار مـی کننـد، اما تغییرات اساسی در درك تئوری ذهن و دانستن اينكه وقتي افراد فكر ميكنند نيازي به حضور فيزيكي موضوعي كه راجع به آن فكر مي كنند نيست، در كودكان پيش دبستاني در حدود چهار الي پنج سالگي شروع مي شود و کودک بـه یـک توانـایی شـناختی کلیدي براي پیش بینی و شرح دادن رفتار خود و دیگـران بـا توجه به حالات ذهنـی ماننـد بـاور، میـل، نیـات و ادراك دسـت می یابد( هـال و تـاگر – فلاسبرگ، 2003).در واقع ميفهمد كه دريافت و درك پديده ها و اشيا از هم جدا هستند و اين موضوع به شناخت و تجربيات قبلي وابسته است. در اين زمان مهارت دركي در كودكان رشد ميكند و براساس آن ميفهمند فهم رفتار، به بازنمايي ذهني يك موقعيت وابسته است. بعبارتی تئوری ذهن به توانايي فهم عقايد نادرست ديگران اشاره دارد؛ موضوعي كه پايه و اساس رشد شناختي كودك است. شخص با اين مهارت ميتواند در يك تعامل اجتماعي به احساسات و افكار ديگران عكس العمل مناسب نشان دهد. تكليف باور كاذب به طور مرسوم به عنوان يك سنجش كلاسيك تئوری ذهن بكار ميرود. بعبارتی مهـم تـرین عنصـر کلیـدي تئوری ذهـن درك باور کاذب است. موفقيت در اين تكليف، بطور قوي مؤيد فهم ذهنيت رواني است كه فرد به آن دست يافته است. هنگامی ما میتوانیم مطمئن باشیم ، کودك بـه تئوری ذهن رسیده که بتواند باور را درك کند (دوهرتی، 2009.( فالول، میلر با حمایت از دیدگاه رشدی در مورد تئوری ذهن، معتقدند تئوری ذهن دارای سه سطح است ،سطح اول تئوری ذهن که همان شکل گیری تئوری ذهن مقدماتی(شروع 4 سالگی) است، سطح دوم که در آن یک تئوری ذهن واقعی، ولی اولیه شکل گرفته است(شروع 6-7 سالگی) و سطح سوم که جنبه های پیشرفته تر تئوری ذهن نظیر درک شوخی و قضاوتهای پیچیده را شامل می شود(دوره نوجوانی).
باورها شیوه اي را که جهان هست یا ما میخـواهیم بـه آن شـکل باشد، منعکس می کند بنابراین اگر مـا بفهمـیم آن بـاور اشـتباه است، سعی خواهیم کرد آن را مطابق با حقیقـت اشـیاء خـار جی تغییر دهـیم (اسـتینگتون، 1993 (.کودکانی که براي پیش بینی و استدلال در مـورد رفتار دیگران صرفاً بر امیال خود تکیه می کنند و باورهاي دیگران را در نظـر نمـیگیرنـد، معمـولاً در تکـالیف بـاور کـاذب نـاموفق هستند؛ در حالیکه کودکانی که در چنین تکـالیفی موفـق عمـل میکنند، احتمالاً فهم ماهرانه اي از همـاهنگی بـاور و میـل نشـان میدهند، (ویلمن و وولی، 1990 .(به طور مثال یکی از تکالیف تئوری ذهن درك باور کـاذب دو مکان جهت پنهان کردن اشیاي در دسـترس آزمـودنی اسـت، ولی او باید دانش خود را بر مبناي اطلاعات کنونی دربـاره جـایی که تـوپ در آنجـا قـرار دارد را نادیـ ده بگیـرد تـا بتوانـد بـه طـور موفقیت آمیزي جایی را که شخصیت داستان (قبـل از دسـتکاري توپ) پیش بینی میکند توپ در آنجا قـرار دارد را اسـتنباط کنـد.
همانطور که پیش تر بیان شد در كودكان با رشد طبيعي، عملكرد در تكاليف باور كاذب در سن چهار سالگي بطور معناداري بالاست. عملكرد در تكاليف تئوری ذهن از عوامل بسياري نظير زبان، تجارب اجتماعي وعملکرد اجرايي متأثر است.
عملکردهای اجرايي ساختارهاي مهمي هستند كه در هدايت و بهنجار كـردن رفتـار، نقـش اساسـي ايفـا ميكنند. فرايندهاي مهار مرتبط با هم كه فكر و عمل را كنترل و تنظيم مي كنند و شامل مهارت هايي نظير خودتنظيمي، بازداري كنترل، انعطاف پذيري توجه، تشخيص و تصحيح خطا، مقاومت در برابر تداخل و حافظة كاري میباشند . اين كاركردها در طول فرايند رشد و با افـزايش سن كودك تحول مي يابند و به تدريج به فرد كمك مي كنند تا تكاليف پيچيده تر و سخت تـر را انجـام دهـد. آسيب در عملکردهاي اجرايي مي تواند پيامدهاي قابـل ملاحظه اي در عملكرد اجتماعي، هيجـاني و شـناختي فرد داشته باشد. عملکرد اجرايي به عنوان سازه شناختي سطح بالا تعريف ميشود كه در برنامه ريزي، شـروع و تنظيم رفتار هدفمند درگير است. ميتوان اينگونه برداشت كرد كه عملکردهای اجرايي به فرد كمك ميكنند تا رفتار را با برنامه ريزي شروع كنند، بتواند به درك ذهني ديگران برسد، با كمك خود كنترلي بتوانند بـر هيجانـات خـود فائق آيند، با كمك حافظه خود بتواند خود را در شرايط مشابه فرد ديگر به ياد آورد و با استفاده از عملکرد اجرايي انعطاف پذيري بتواند از يك سو خود را با شرايط وفـق دهد و از سوي ديگر توانايي تغيير شرايط ذهني خود را داشته باشد .
پرنر و لانگ در سال 1998 پيشنهاد كردند، رابطه بين تئوری ذهن و عملکرد اجرايي ناشي از آن است كـه هر دو اين توانايي ها به فرد امكان درك ذهني خودآگاه دنياي ديگري را مـيدهنـد.درواقع تئوری ذهـن توانايي و فراشـناختي را بـراي افـراد فـراهم ميسازد تا بتوانند در مورد نحـوه فكـر كـردن ديگـران فرضيه بسازند و نگرشهـاي گـزارهاي خاصـي را بـه ديگران منتسب سـازند و بـه تفسـير، پـيش بينـي رفتـار بپردازنــد و بتواننــد بــا آنهــا همــدلي كننــد. از طرفــي عملکردهاي اجرايي به افراد كمـك مـيكنـد تـا بتواننـد روابطشان را با ديگران برنامه ريزي كنند، تكانشي عمـل نكنند، با كمك انعطاف پـذيري بتواننـد تفـاوت ديـدگاه خودشان بـا ديگـران را درك كننـد و همـدلي بيشـتري نشان دهند.در زمينه همبستگي اين دو سازه چندين نظریه وجـود دارد. اولين نظریه پيشنهاد ميكند، رشـد تئوری ذهـن خودكنترلي را بهبود مـي بخشـد و نيازمنـد رشـد سيستم توجه و بازداري است. نظریه دوم به ايـن بحث ميپردازد كه تئوری ذهن نيازمند “مشـاهده گـري رفتار” است. بدين معنا كه فرد براي رسيدن به تئـوري ذهن نيازمند آن است كه خـود را نظـاره كـرده بـه خود آگاهي برسد و سپس روابط را مفهوم سازي كنـد. ايـن توانـايي نيازمنـد عملکردهـاي اجرايـي اسـتدلال و بازداري از پاسخ است.يكي ديگر از توجيه هـاي ايـن يافتـه ها ناشـي از شـواهد عصب شناختي است كه فعاليت قشر پيش پيشاني را در آزمونهاي تئوري ذهن و عملکرد اجرايي نشان مـيدهـد. بحثـي ديگـري كـه در رابطه بين تئوري ذهن و عملکرد اجرايـي مطـرح شـده است، اين است كه شـايد توانـايي ذهـن خـواني، خـود مجموعه اي از چند عملکرد اجرايـي (بـراي مثـال حـل مسئله عمومي، انعطاف پذيري و بازداري از پاسخ) است به بيان ديگر هر دو سازه شناختي از يك سو داراي يك مركز فعاليت در قشر مغز هستند و از سـوي ديگـر بـه فرد كمك مـيكنـد، بطـور خودآگـاه باورهـا، عقايـد و تفكرات فرد ديگر را حدس زده و پيش بيني كند، بتواند ذهن ديگران را بخواند، بتواند به درك درستي از حالت ذهني فرد ديگر دست يابد و با كمك كاركردهايي پاسخ مناسب دهد. آسـيب ناحيـه پيشـاني سـبب ميگردد فرد نتواند پيامهاي هيجاني را درك كرده و بـه آنها پاسخ دهد.
پيشرفت در عملکرد اجرايي بطور فزاينده اي با تحول تئوری ذهن در طول دورة پيش دبستاني مرتبط است. مطالعات اخير روي رشد كودكان طبيعي، ارتباط قوي بين عملكرد تئوری ذهن و تكاليف عملکرد اجرايي را نشان ميدهد .نتایج مطالعات نشان داده اند عملکردهای اجرایی ارتباط نزدیکی با کسب توانایی باورهای غلط در طی مراحل اولیه کودکی دارد بسیاری از محققان تاکید دارند که عملکرد اجرایی نقش مهمی را در رشد تئوری ذهن ایفا میکند و همچنین تئوری ذهن می تواند برای گسترش دادن عملکردهای اجرایی مهم باشد ، آموزش و رشد عملکردهای اجرایی نقش اساس در گسترش توانمندی های اجتماعی و تحصیلی کودکان ایفا می کنند. و از آنجا که تئوری ذهن” براي عملکـرد اجتماعی کودك حیاتی فرض شده است مشـخص شـده است که کسب این توانایی میتواند موفقیت تحصیلی کودکـان را پیش بینی کند،هر اندازه نظریه ذهن بهبود یابد اجزای عملکرد اجرایی نیز بهبود می یابد.
بطـور كلي بين نقـص عملکردهـاي اجرايـي بـا عـدم توانـايي كودكان در برقراري روابط با ديگران وتئوری ذهن رابطـه معنـادار وجـود دارد و توانايي هايي چون تئوري ذهن و عملکرد اجرايـي قابـل آمـوزش هسـتند، با توجه به اهميت سن در يادگيري، بهتر است اين مداخلات در سنين پايين صورت گيرد و ضـروري بـه نظـر میرسد کودکانی که به این توانـایی دسـت نیافتـه انـد، شناسـایی شده و هر چه سریع تر در دستورکار برنامه آموزشی قرار گیرند تا از مشکلات بعدي آنان جلـوگیري بـه عمـل آید.
منابع:
1.Elisabeth E.F. Bradford, Ines Jentzsch, Juan-Carlos Gomez. From self to social cognition.Theory of Mind mechanisms
and their relation to Executive Functioning. Cognition 138 (2015) 21–34
2.Claire Hughes, Rosie Ensor, Alex. Marks.Individual differences in false belief understanding are stable from 3 to 6 years of age and predict children’s mental state talk with school friends.Journal of Experimental Child Psychology 108 (2011) 96–112
3.Serena Leccet , Federica Bianco, Rory T. Devine, Claire Hughes.Relations between theory of mind and executive
function in middle childhood: A short-term longitudinal study. Journal of Experimental Child Psychology 163 (2017) 69–86
4.Gina Austin, Karoline Groppe and Birgit Elsner. The reciprocal relationship between executive function and theory of mind in middle childhood:a1-year longitudinal perspective. ORIGINAL RESEARCHARTICLE published: 24June2014
[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]
