بهترین اقدامات والدین در سن طلایی دوران رشد عصبی و تکامل کودکی
“برای توانمند سازی سیستم عصبی کودک خود باید از سن پائین کودکتان به فکر باشید”
رسش رشد مهارت های کودک دوره ی زمانی خاصی دارد:
این روزها والدین توجه خاصی به کودکان خود دارند و جامعه به سمت “فرزند محوری” پیش می رود. در همین راستا یکی از کارهایی که باید والدین انجام دهند، تقویت مهارت های حسی – حرکتی ، شناختی بوده است. یکی از روشهایی که در این زمینه باید به عنوان یک مبنای علمی و تخصصی اما ساده و کارآمد مورد توجه قرار گیرد، مداخلات کاردرمانی در حیطه رشد عصبی کودکان است، که به نام “روش توانمند سازی عصبی” شناخته می شود که ابعاد مختلف را شامل می شود. این مداخله حتی در حیطه کودکان عادی جهت افزایش توانمندی و پتانسیل سیستم عصبی انجام می شود .
ماساژدرمانی ، اولین مهارت لازم برای والدین
ماساژهای تخصصی و انجام مانورهای دستی درمانی با هدف کاهش حساسیت های لمس(بیش حسی لمسی )، بهبود ارتباطات سیناپسهای مغزی-عصبی، افزایش احتمال بسترسازی تعاملات والدین با کودک، کاهش اضطراب و هراس های دوران کودکی، افزایش تحمل روانی و شکیبایی کودکان، افزایش احساس لذت بخش آرامش ، ارتقا و بالابردن تن آگاهی، بهبود مهارت های سیستم لمسی –تعادلی و …. می تواند برای رشد سیستم های مختلف عصبی-شناختی کودک به کار گرفته شود. لازم است که والدین بدانند هر مانور حرکتی دستی روی پوست را می توان ماساژ نامید ولی ماساژ انواع مختلفی دارد و به نوع عمده عمومی و اختصاصی تقسیم می شود. اغلب تصور و باور عمومی از ماساژ به همان مانورهای منجر به آرامش و ریلکسیشن است ولی در ماساژهای تخصصی که در دفتر کاردرمانی رشد کودک انجام میشود، منظور از ماساژ اولویت بندی تمرینات بر مبنای رسش و محور عصبی Neuroaxis است که با پیروی از مراحل مختلف رشد مراکز و هسته های پردازش کننده سیستم عصب مرکزی CNS به عنوان یک پروتکل کامل و جامع توسط بهترین و باسابقه ترین کاردرمانگران با تجربه انجام میشود.
این نوع ماساژها همیشه به عنوان پایه ای ترین بنیان حسی در هرم یکپارچگی حسی در آغاز مراحل مداخلات کاردرمانی برای خانواده ها و مراجعین در نظر گرفته میشود، بطور معمول طول مدت دوره ی درمانی این مداخله ی تقویت حس لمسی سه ماه می باشد که با محوریت والد همجنس کودک ( بطور مثال، در صورتیکه کودک مورد نظر پسر باشد باید تمرینات ماساژ توسط پدر انجام شود) و با ارائه آموزشهای لازمه به ایشان (بطور عملی) انجام میشود. همیشه در دفتر کاردرمانی رشد بر همکاری و تعامل ارزشمند خانواده ها با درمانگران و پیگیری و امتداد ساده ترین الگوهای تمرینی و درمانی در منزل توسط ایشان تاکید ویژه ای می گردد بطوریکه شعار اصلی در هنگام انجام مداخلات تقویت حس لمی در کودکان عبارتست از اینکه: ” والد همجنس کاپیتان تیم مداخله است”.
البته قطعا الگوها و تمرینات ماساژها بر مبنای تشخیص و مشکل کودکان و همچنین سن کودک و وجود مشکلات همراه و همبود در کودکان بسیار متفاوت است. بطور مثال، اگر والدین کودکی از بی قراری شبانه کودک خود کلافه هستند، بنابراین ماساژهای ارائه شده به این کودک در مقایسه با کودکی که شب ادراری دارد، بدون شک کاملا متفاوت است. با توجه کامل به برخی نشانه های لمسی و بینایی می توان برخی اختلالات مانند اوتیسم حتی در ۶ ماهگی تشخیص داد. شایعترین علامت زودرس تشخیصی در کودکان در خصوص اختلال اوتیسم ، ریفلاکس های شدید معدی Reflux زیاد است، که همراهی آن با سایر علائمی نظیر بیقراری شدید شبانه و نیاز الزامی به تحریکات تعادلی و وستیبولار برای به خواب رفتن موجب می شود که کودک در دسته ی “در معرض خطر” یا At risk قرار بگیرد. در این زمینه یکی از بهترین مداخلات بکار رفته که فواید بسیار زیادی نیز داشته است استفاده از ماساژ تخصصی سیستم عصبی به همراه تسهیل عملکردهای Oral Motor یا دهانی-حرکتی می باشد.
شاید ساده ترین کاری که می توان با ماساژ انجام داد، تقویت حس لمس است. سیستم پردازش حس لمسی، سیستم غالب و فراگیر در تکامل رشد کودک است که بر سایر سیستمها تاثیر و نفوذ ویژه ای دارد. این روش در مورد کودکانی که زود (Preterm) به دنیا آمده اند ، کودکان با اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی (ADHD) و همچنین کودکان با اختلال اوتیسمAutism باید مورد استفاده قرار بگیرد.
پیوستگی و ارتباط بسیار زیاد و درهم تنیده سیستم های حس لمسی، حس عمقی و حس تعادلی در دوران تحول و تکامل سیستم عصبی مرکزی موجب می گردد تا با نگاهی ژرف نگر به مراکز پردازشگر عصبی این تحریکات در ساختارها نظیر ساقه مغزیBrain stem، مخچه Cerebellum و قشر مغز Cortex دقیق بشویم و در خصوص تاثیرات آنها بر رشد و تکامل یکدیگر بیاندیشیم.
همانطور که مشخص گردیده است ساختارهای اصلی عصبی درگیر در کودکان اوتیسمAutism عبارتند از ساقه مغز و مخچه ولی در کودکان با اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالیADHD این مراکز عبارتند از هسته های قاعده ای و قشر مغز و راههای نیگرو استریاتال و همچنین در کودکان با فلج مغزی اسپاستیک Cerebral Palsy Spastic مراکز عصبی درگیر بیشتر در قشر مغز قرار دارند، ولی در کودکان فلج مغزی از نوع آتاکسی Ataxia ، بطور عمده این مرکز عصبی درگیر در مخچه می باشد و در کودکان فلج مغزی از نوع آتتوئید Athetoid مرکز عصبی مربوط به هسته های قاعده ای Basal ganglia می باشد بنابراین با اندکی دقت نظر در مطالب پیشگفت متوجه خواهیم شد که تنوع و تفاوت مراکز عصبی درگیر در شایعترین اختلالات جسمی – حرکتی کودکان ( فلج مغزی ) و شایعترین اختلالات روانپزشکی کودک (بیش فعالی همراه با نقص توجه ، اوتیسم ) بسیار زیاد است، پس ارائه الگوهای ماساژهای تخصصی تقویت سیستم لمسی ، بسیار بسیار تخصصی می باشد و نیازمند دقت و هدایت کامل متخصصان در این زمینه می باشد البته تخصص در شناخت انواع راههای عصبی و تکاملی و نه اینکه متخصص ماساژ ورزشی و … .
در ابتدای جلسات ماساژ یا همان تقویت حس لمس بطور تخصصی و برمبنای سیستم عصبی همانند سایر شکلهای مختلف مداخله، اولویت اول برقراری ارتباط مناسب درمانی با کودک می باشد در این زمینه ترفندها و شیوه هایی نظیر استفاده از پاداش(خوراکی، اسباب بازی و کادو و … )، انجام بازیگونه ی تمرینات عمومی و ساده، استفاده از ابزارهای خوشایند نظیر ویبراتور در ابتدای جلسه، استفاده از محیط و رنگ و نور و کتابهای شاد و کودکانه بکار گرفته می شود، البته با در نظر گرفتن سن رشدی و وضعیت عصبی و همچنین نوع تشخیص درمانی کودک به خانواده نیز افزون بر این موارد توصیه می گردد که از افزایش تدریجی زمان ، افزایش تدریجی تعداد الگوها و تمرینات استفاده کنند ولی اساسی ترین اصلی که همواره بر حفظ آن تاکید میشود، اینست که باید تمرینات در یک پیوستار منسجم و پشت سرهم در قالبی از پیش تعیین شده انجام گردد و آغاز و پایان آن بر مبنای بک بازه ی زمانی قابل درک برای کودک باشد و نه اینکه بر پایه ی گریه و بیقراری کودک قطع گردد چه بسا که همین شیوه ی رفتاری موجب می گردد تا کودک در زمان حضور در دفتر کاردرمانی نیز همکاری مناسب را نداشته باشد.
در دفتر کاردرمانی رشد، همواره تاکید بر همکاری فعال بین درمانگران متخصص کاردرمانی در این دفتر و والدین در منزل است که بطور معمول تمریناتی ساده و عمومی به خانواده ارائه می گردد و تمرینات و الگوهای کاملا تخصصی در دفتر کاردرمانی رشد انجام می شود و سپس به صورت ارزیابی های دوره ای در فواصل زمانی دو تا چهارماهه به بخش ارزیابی بالینی و تبیین برنامه ارجاع می گردد.
امیدوارم که با آگاه نمودن همدیگر از اهداف و رسالتهای انجام مداخلات کاردرمانی و همچنین آگاه شدن از شرایط و نیازهای اساسی خانواده ها و مراجعین ارجمند بتوانیم بهترین بستر را برای ارائه خدمات بهینه برای نسل فردا فراهم کنیم.
