عنوان: نظریه ذهن(TOM): درک دیگران در یک جهان اجتماعی
نویسنده : محمد رضا دانشیار، کارشناس کاردرمانی، دفتر کاردرمانی رشد کودک، تهران، ایران.
نظریه ذهن چیست؟
مفاهیم اصلی که در تئوری ذهن مطرح هستند شامل: باورها تمایلات و قصدها می باشد که به منظور این که دیگر افراد چه کاری را می خواهند انجام دهند و پیش بینی آن استفاده می شود. در مجموع نظریه ذهن شامل فهم دانش،باورها، احساسات و قصدهای دیگر افراد و استفاده از این فهم برای پیش بردن موقعیت های اجتماعی می باشد.
یک ابزار رایج برای اندازه گیری نظریه ذهن آزمایش باور غلط می باشد. برای نمونه:
- به کودک یک جعبه کمک های اولیه نشان دهیم و از او بپرسیم که فکر می کند چه چیزی درون جعبه است؟ او احتمالا خواهد گفت وسایل کمک های اولیه.
- جعبه را باز می کنیم و می بینیم که درون آن یک خوک وجود دارد.(ما این موضوع را می دانستیم اما کودک نه) بعد به او می گوییم همانطور که دیدی درون جعبه یک خوک است و بعد در جعبه را می بندیم.
- حالا یک اسباب بازی پسربچه (پیتر) که تا الان مخفی بود را می آوریم بعد به کودک می گوییم پیتر تا حالا درون جعبه را ندیده. از کودک می پرسیم خب حالا به نظر تو پیتر فکر می کند درون جعبه چه چیزی است؟ وسایل کمک های اولیه یا خوک؟
این آزمایش فهم کودک از باورهای یک فرد دیگر در مورد اتفاقات و اشیایی را که با واقعیت مطابقت ندارند و کودک آن را می داند اندازه گیری می کند. کودکانی که نظریه ذهن در آنها شکل گرفته است می فهمند که پیتر فهم متفاوتی نسبت به آنها در مورد جعبه دارد. این کودکان پاسخ می دهند که پیتر فکر می کند وسایل کمک های اولیه درون جعبه است. کودکانی که نظریه ذهن در آنها شکل نگرفته است پاسخ می دهند که پیتر فکر میکند خوک درون جعبه است. به صورت اشتباه فرض می کنند که پیتر باور یکسانی همانند آنها دارد.
چه وقت این نظریه در کودکان شکل می گیرد؟
در حدود سن ۴ سالگی، کودکان در انجام وظایف نظریه ذهن پیشرفت می کنند و می توانند درک کنند که شخص ممکن است براساس یک باور غلط درباره یک شی یا رویداد عمل کند. با توجه به کارهای خودم(نویسنده) بر روی کودکان پیش دبستانی، ۳ ساله ها تمایل دارند که پیتر درون جعبه را ببینند اما هنوز هم پاسخ می دهند که پیتر فکر می کند که یک خوک درون جعبه است. از کودکان ۴ یا ۵ ساله است که بیشتر پاسخ می دهند پیتر فکر می کند درون جعبه، وسایل کمک های اولیه است، پس این فرضیه را می سازد که در این سنین است که به سطوحی از فهم باورهای غلط می رسند.
در کودکان با تاخیر رشدی مانند کودکان اختلالات طیف اوتیسم(ASD) ممکن است رشد نظریه ذهن کمی بیشتر زمان ببرد و در برخی مهارت های بالاتر ممکن است هیچ وقت رشد نکند. کودکان ۵ تا ۱۳ سال با اختلال اوتیسم نسبت به کودکان با رشد معمولی نمرات پایین تری را در اندازه گیری شناخت باورها و احساسات دیگران کسب می کنند اما تفاوتی در شناخت قصدهای دیگران ندارند. احتمالا به این دلیل است که فهمیدن قصدهای دیگران مهارت ساده تری می باشد و نسبت به شناخت باورها و احساسات زودتر رشد می کند. نظریه ذهن تشخیص ASD را نیز پیش بینی می کند. آن هایی که نمرات پایین تری در این مهارت ها دارند، تشخیص های شدیدتری نسبت به آن هایی که نمرات بهتری کسب می کنند، می گیرند. نظریه ذهن با تاکید بر روی نیمه کودکی افراد و حتی نوجوانی، نقش اساسی را در آشکارسازی تاخیرهای رشدی بازی می کند. با شناخت نظریه ذهن نه تنها می توانیم این تاخیرها را تشخیص دهیم بلکه می توانیم مداخلات مؤثرتری برای حمایت و تشویق پروسه رشدی بسازیم.
نظریه ذهن چگونه با دیگر حیطه ها رشد مرتبط است؟
درک باورهای غلط، مستقل از توانایی و سن کودک، به جنبه های مختلف عملکرد اجتماعی مرتبط است. از جمله توانایی یک فرد در تعاملات معنادار، توانایی حل و فصل اختلافات و حفظ صمیمیت در دوستی و صلاحیت اجتماعی که توسط معلمان رتبه بندی می شود. پس کودکانی که درکی از باور غلط دارن بیشتر در رشد اجتماعی پیشرفت می کنند. همچنین درک احساسات و باورهای دیگران نقش اساسی در رشد صلاحیت اجتماعی کودکان بازی می کند و نبود زیرمجموعه های نظریه ذهن می تواند شواهدی بر وجود اوتیسم یا دیگر تاخیرهای رشدی باشد.
شواهدی وجود دارد که مهارت های عملکرد اجرایی (مانند: مهار،انتقال و انعطاف شناختی) با نظریه ذهن مرتبط است، به طوری که دانش آموزان پیش دبستانی با مهارت های عملکرد اجرایی پیشرفته بهتر می توانند دیدگاه های چندگانه را در ذهن در نظر بگیرند و بین آن دیدگاه ها جابجا شوند. که کمک می کند بین واقعیت و باور دیگران تفکیک قائل شوند.
خب همه این ها به چه معنی است؟ نظریه ذهن نقش پیچیدهای در رشد بازی می کند. نظریه ذهن با صلاحیت اجتماعی مرتبط است و صلاحیت اجتماعی با عملکرد اجرایی مرتبط است. تحقیقات زیاد و جدیدی بر روی این روابط متمرکز هستند.
بسیار مهم است که ما بتوانیم به کودکان کمک کنیم در تمام این زمینه ها به پتانسیل شان برسند. مهارت های اجتماعی برای آموزش دادن و تشویق کودکان کم سن و سال سخت می باشد مخصوصا آن ها که تاخیر رشدی دارند. اگر ما بتوانیم مکانیسم های صلاحیت اجتماعی را بشناسیم، ممکن است بتوانیم کودکان را به انتظارات اجتماعی که هر روز به آن نیاز دارند برسانیم.
References :
Alduncin, N., Huffman, L. C., Feldman, H. M., & Loe, I. M. (2014). Executive function isassociated with social competence in preschool-aged children born preterm or full term. Early Human Development, 90(6), 299–۳۰۶.
Astington, J. W. (2003). Sometimes necessary, never sufficient: False-belief understandingand social competence. In B. Repacholi & V. Slaughter (Eds.), Individual differences in theory of mind: Implications for typical and atypical development (pp. 13–۳۸)
Bierman, K. L., Torres, M. M., Domitrovich, C. E., Welsh, J. A., & Gest, S. D. (2009).
