عنوان : بررسی علل بدخطی دانش‌آموزان در مقطع ابتدایی

نویسنده : آیدا شتی، کارشناسی کاردرمانی، دفتر کاردرمانی پیشیاره، تهران، ایران.

مقدمه:

به طــور کلی عوامل مؤثر بر بــدخطی را می تــوان در سه گروه عمده جای داد که عبارت اند از:
۱- عوامل مربوط به خانواده
۲- عوامل مربوط به معلم و شیوه های آموزشی و تربیتی مدرسه
۳- عوامل مربوط به دانش آموزان

خانواده:

نقش خانواده را در یادگیری مطلوب دانش آموزان نباید نادیده گرفت. از آن جا که خوشنویسی مهارتی است که مانند سایر مهارت ها باید آموخته شود، چنانچه کودک در خانواده ای زندگی کند که اعضای آن از ذوق و استعداد هنری بیشتری برخوردار باشند به خوش خط نوشتن تشویق می شود. توجه به کودک و تشویق و تنبیه به موقع برای انجام تکالیف و ایجاد انگیزه برای انجام هرچه بهتر تکالیف روی این موضوع تاثیر گذار است. کودکانی که در خانواده های به هم ریخته یــا خانواده هایی زندگی می کنند که محرومیت فرهنگی و اجتماعی دارند، از لحاظ عاطفی آسیب شدیدتری می بینند در زمینــه خط ضعیف هستند.

معلم و شیوه های آموزشی و تربیتی:

یکی از عوامل مهم مربوط به معلم شیوه آموزشی او می باشد. اگر خود معلم بدخط باشد قادر به تربیت دانش آموز خوش خط نخواهد بود.

نکته دیگر طرز برخورد معلم با دانش آموزانی است که شخصیت اضطرابی دارند. این گونه افراد، بیش از سایرین از شکست می ترسند. اضطراب این دسته از دانش آموزان ممکن است ناشی از شکست، ناکامی، تجربه های ناموفق، تنبیه و فشار معلمان برای موفقیت باشد. لذا معلمان باید به شرایط خاص روحی آنها توجه کنند و اساس کار خود را بر کاهش تنش قرار دهند.

همچنین معلمانی کـــه بیش از حد تکالیف نوشتنی به شاگردان خود می دهند، سبب خستگی دانش آموزان و در نتیجه بدخطی آنها می شوند.

از نکات دیگری که معلم باید به آنها توجه کند، طرز صحیح قرار گرفتن کاغذ نسبت به بدن دانش آموزان و نیز طرز صحیح به دست گرفتن قلم در هنگام انجام تکالیف است.

دانش‌آموزان:

الف) اختلال در عملکرد دست و انگشتان، به علت ضایعات ارتوپدیک (استخوانی)
«یک کودک سالم و طبیعی باید بتواند قلم را با سه انگشت شست، اشاره و وسط بگیرد. اگر به هر دلیلی، اختلالی در عملکرد انگشتان وجود داشته باشد، کودک نه تنها نوشتن را به نحو مطلوب انجام نمی دهد، بلکه برای انجام آن به وقت بیشتری نیز، نسبت به سایر دانش آموزان، نیاز دارد.

علاوه بر این، وجود هر گونه زخم یا عاملی که باعث درد در انگشتان شود، بر روی دست خط دانش آموزان تأثیر می گذارد. همچنین کودک برای این که بتواند خوب بنویسد، لازم است که هیچ گونه ضایعه ای در قسمت های فوقانی دست، مثل آرنج، ساعد و بازو نداشته باشد. وجود سوختگی، شکستگی، کوفتگی و زخم در هر یک از این قسمت ها، موجب بدخطی می شود، محدودیت حرکتی در مفاصل مچ، انگشتان، آرنج و بازو نیز از جمله عوامل بدخطی اند.

ب) اختلال در عملکرد دست و انگشتان، به دلیل ضایعات عصبی

از میان اختلالات می توان به انواع فلج مغزی، آسیب مغزی، صرع و میوپاتی (بیماری عضلاتی) اشاره کرد.
بچه های فلج مغزی را می توان به چند دسته تقسیم کرد:

۱- اسپاستیک: این دسته از کودکان فلج مغزی به دلیل سفتی موجود در عضلاتشان و محدودیت حرکتی به وجود آمده در مفاصل بدخط می نویسند و آن هم در صورتی است که این سفتی در حدی نباشد که به طور کلی مانع نوشتنشان شود.

۲-  هیپوتانیا: کودکان مبتلا به هیپوتانیا به سبب پایین بودن توان عضلاتشان قادر به استفاد صحیح از قلم نیستند. این کودکان قدرت کافی برای گرفتن قلم را ندارند و معمولاً نوشته های آن ها بسیار کمرنگ و عاری از هرگونه ظرافتی است.

۳- آتتوئید: بچه های آتئوئید به علت حرکات اضافه‌ای که در اندام های خود، خصوصاً دست هایشان دارند، بسیار بدخط می نویسند. این کودکان قادر به کنترل قلم نیستند و در هنگام نوشتن به بالا و پایین خط زمینه منحرف می شوند.

۴- آتاکسی: این کودکان به دلیل لرزش موجود در دست هایشان بدخط می نویسند.افراد مبتلا به صدمات مغزی نیز، بسته به نوع ضایعه ای که دچار آن شده اند، شبیه کودکان فلج مغزی عمل می کنند.
کودکان مبتلا به ضایعات مخچه ای دچار ماکروگرافی اند، یعنی کلمات را بزرگتر از آن چه باید، می نویسند. در بعضی از افراد مبتلا به میوپاتی نیز ممکن است عملکرد دست ها دچار اختلال شود که این معضل بر روی دست نوشته های آنان مؤثر است. کودکان مصروع زمانی که دچار حملات تشنجی می شوند (به مدت چند روز)، قـــادر به استفاد درست از قلم نیستند؛ یعنی دست هایشان قدرت گرفتن را ندارند و آن دسته از کودکانی که دچـــار حملات تشنجی مکرر می شوند، حتی اگر این تشنج تحت کنترل هم باشد، به دلیل لرزش ظریفی که در دست هایشان دارند، بـدخط می نویسند.

ج) عدم غلب طرفی مغز
«کودک پیش از نوشتن باید غلب طرفی را به دست آورد. در کودکانی که این اتفاق نیفتاده است، نوشتن به سختی انجام می شود. کودکانی که غلب طرفی تثبیت نشده دارند، از هر دو دست خود به طور متناوب در نوشتن استفاده می کنند، حال آن که در هیچ یک به انداز کافی مهارت ندارند

د) عوامل روحی و روانی

ممکن است بدخطی با عواملی نظیر اضطراب و اختلالات نوروتیک (عصبی) همراه باشد و در بعضی از اوقات موجب گرفتگی عضله در کودکان شود. یعنی ماهیچه های دست کودک متعاقب نوشتن چند سطر دچار انقباض شده، کودک دیگر قادر به نوشتن نیست. در این صورت علائمی نظیر بی مهارتی و پاراتونی (انقباض یک عضله و سپس شل نشدن آن) و واکنش های اضطرابی در ارتباط با نوشتن ممکن است مشاهده شود. بی قراری، بیش فعالی و کوتاهی دامن توجه و تمرکــــز نیز از جمله عــــواملی اند که بــر روی خط دانش آموز تأثیر می گذارند

ه) نبود دید کافی
بسیاری از کودکان به دلیل نداشتن دید کافی، چشم های خود را به کاغذ بسیار نزدیک می کنند. دست نوشته های این کودکان معمولاً خط خوردگی ها و پاک کردن های فراوان دارد.

اشکال مختلف بدخط نویسی:

۱- درشت نویسی و ریز نویسی.
۲- فاصله گذاری نامناسب بین حروف و کلمات.
۳- نامرتب نوشتن.
۴- کج نوشتن حروف و کلمات.
۵- خارج شدن از خط زمینه