قسمت عمده نظریه ای را که پشتوانه رفتار درمانی است می توان با توالیA-B-C خلاصه کرد یعنی: پیشایندها، رفتار و پیامد ها. برای وقوع رفتار، برخی پیشایندها (شرایط، محرکها) باید رفتار را فراخوانی کنند. اما اینکه رفتار افزایش یابد ،ثابت بماند یا کاهش نشان دهد به پیامد های که به دنبال رفتار می آیند بستگی دارد. رفتار درمانی معمولا خود را با افکار درونی، احساسات یا انگیزش ها درگیر نمی سازد بلکه خود رفتار حائز اهمیت است. اینکه آیا کودک یک پیامد خاص را دوست دارد یا دوست ندارد به اندازه این احتمال که آیا رفتار مجددا روی خواهد داد اهمیت ندارد.
این اصول رفتاری ،افزایش یا کاهش فراوانی یک رفتار خاص را با تغییر پیامدها مدنظر قرار می دهد:
- تقویت مثبت
- تقویت منفی
- تنبیه
- خاموش سازی
- محروم سازی
تقویت مثبت:
این نوع از تقویت زمانی مطرح می شود که پیامد هایی که بدنبال رفتار می آیند در جهت افزایش رفتارها عمل می کنند.برای مثال ، اگر کودک روی صندلی آرام بنشیند از والدین تحسین دریافت می کند ، این باعث می شود که کودک بیشتر آرام بنشیند، سپس گفته می شود که آرام نشستن با استفاده از تحسین، تقویت مثبت شده است. به نحو مشابه ، اگر کودک جیغ بکشد و توجه (با انتقاد کردن یا داد زدن) موجب افزایش جیغ زدن شود می گوییم تقویت مثبت روی داده است وتوجه کردن به رفتار ناخواسته ،غالبا یک تقویت غیر عمدی در کلاس و خانه است.
تقویت منفی:
تقویت منفی نیز مانند تقویت مثبت رفتار را افزایش می دهد . اما در این مورد، پیامد چیزی است که حذف می شود و حذف آن رفتار را افزایش می دهد. برای مثال ، والد به کودک می گوید که از کتک زدن برادر(یا خواهرش) دست بردارد، کودک اطاعت نمی کند، در نتیجه والد دیگر امر ونهی نمی کند و این امر موجب می شود که کودک کتک زدن راافزایش دهد. رفتار نافرمانی غالبا به صورت ناخواسته تقویت منفی می شود
تنبیه:
تنبیه برای این منظور صورت می گیرد که رفتار ناخواسته با استفاده از پیامد های دردناک کاهش یابد. در رفتار درمانی، یک شکل خاص از تنبیه هزینه پاسخ است. با دادن پاسخ، آزمودنی چیزی(مانند پاداش یا امتیاز) را از دست می دهد. برای مثال، امتیاز تلفن کردن ممکن است از نوجوانی که دیر به خانه می آید گرفته شود. اگر فراوانی یا میزان دیر وارد شدن کاهش نیابد، از دست دادن امتیازات تلفن به عنوان تنبیه موثر عمل خواهد کرد. با وجود این، برخی از تنبیه ها صرفا موجب قطع موقتی رفتار می شوند و غالبا با افزایش خشم و غضب، موقعیت را بدتر می کنند. معمولا وقتی ترکیبی از تقویت مثبت و هزینه پاسخ مورد استفاده قرار می گیرد(به خصوص در مورد رفتار پرخاشگرانه) بهترین نتایج حاصل می شوند. برای مثال استفاده از تحسین برای وقت شناس بودن (تقویت اجتماعی مثبت) و از دست دادن امتیازها برای دیر کردن (هزینه پاسخ) را می توانید با همدیگر ترکیب کنید.
محروم سازی:
در این روش، کودک برای یک دوره زمانی معین، از یک محیط تقویت کننده به محیط دیگری که کمتر خوشایند است منتقل می شود .نمونه رایج آن خواستن از کودک برای نشستن در صندلی آشپزخانه یا فرستادن کودک به اطاق خودش است. هر چند هدف اصلی از محروم سازی تغییر دادن محرکها در محیط بلافصل کودک است ولی کودکان معمولا آنرا به عنوان پیامد تنبیه گر و ناخواسته رفتار در نظر می گیرند. محروم سازی اگر به صورت نادرست بکار برده شود می تواند تقویت مثبت یا منفی باشد. برای مثال، صحبت کردن والد با کودک ، قبل یا بعد از محروم سازی می تواند پاداش برانگیز باشد، ولی محروم کردن از تکلیف دشوار و خسته کننده مدرسه ممکن است بدرفتاری را افزایش دهد.
خاموش سازی:
خاموش سازی نیز مانند تنبیه، رفتار را کاهش می دهد. خاموش سازی فرایند نادیده گرفتن رفتار (عدم ارائه تقویت) تا زمانی است که آن رفتار کاملا متوقف شود. برای مثال، وقتی والدین قشقرق های کودک را نادیده می گیرند و سرانجام قشقرق متوقف می شود احتمال قشقرق کردن در آینده کاهش می یابد. با وجود این، والدین و معلمان باید آگاه باشند که قبل از آنکه رفتار به تدریج کاهش یابد و سر انجام متوقف شود، غالبا فوران پاسخ برای مدت زمان کوتاهی وجود خواهد داشت.
منبع: راهنمای تشخیص و درمان اختلال کم توجهی بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان
س.کیت کانر،جولیت ال.جت
ترجمه:دکتر میرمحمود میرنسب
