وقتی شیطنت ، جست و خیز ، ابراز شدید و کنترل نشده هیجانات ، سرو صدا راه انداختن هنگام بازی و البته بی توجهی به تذکر و هشدار اطرافیان ، بیش از حد می شود ، رفتارهای کودک معمولا فقط با یک عنوان مشخص معنی می شود ، اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی(ADHD)!
اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی(ADHD) یکی از شایعترین اختلالات روانپزشکی کودکان است که در پسران بیش از دختران شیوع دارد . به گفته دکتر فرهاد فراهانی، روانپزشک، علت بروز این اختلال پیچیده است و عوامل متعددی در بروز آن دخیل هستند ، اما متخصصان و پژوهشگران بیش از هر چیز مساله ژنتیک را مطرح کرده اند . به عنوان مثال سابقه خانوادگی در بروز این عامل بسیار مهمی به حساب می آید، به طوری که در اقوام درجه اول کودک می توان سابقه این اختلال را پیدا کرد. البته درست است که نقش ژنتیک در بروز بیش فعالی کاملا پررنگ است، اما نقش محیط و شرایط خانوادگی و اجتماعی را نیز نمی توان نادیده گرفت .
دکتر ابراهیم پیشیاره متخصص علوم اعصاب شناختی ، دیدگاه جالب دیگری را نیز درباره زمینه های غیر ژنتیک در بروز اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی(ADHD) مطرح می کند : امروزه در بیشتر منابع معتبر علمی مواردی نظیر تغذیه ، عوامل روانشناختی و رفتاری را نیز به عنوان علل زمینه ای در بروز اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی(ADHD) مطرح می کنند. ولی به نظر می رسد باید عوامل فرهنگی و ارزش های اجتماعی و حتی شرایط اقتصادی خانواده و جامعه را نیز به عنوان یک عامل زمینه ای با پتانسیل قوی در نظر گرفت.
دکتر ابراهیم پیشیاره، عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در گفت و گو با روزنامه جام جم می افزاید : اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی(ADHD) نیز نظیر دیگر اختلالات رفتاری متاثر از عوامل ژنتیک و زمینه ای است. متاسفانه با توجه به بار و شدت عامل ژنتیک که در بروز و شکل گیری این اختلال بسیار تعیین کننده است ، در بسیاری از موارد، وجود یکی از والدین یا نزدیکان درجه اول مبتلا به این اختلال سبب می شود تا رفتارهای کودک با اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی(ADHD) موجه جلوه کند و طبیعی به نظر بیاید. نتیجه آن که سن احساس نیاز به تشخیص این نوع اختلال رفتاری و استفاده از خدمات روانپزشکی ، روان شناسی، کاردرمانی و رفتاردرمانی برای کنترل و درمان آن نباید به تعویق می افتد.
کودکان پرحرفی که آرام و قرار ندارند!
گرچه متخصصان رفتاردرمانگر همواره تاکید می کنند که شیطنت همیشه و لزوما به معنای بیش فعالی نیست ولی شکی وجود ندارد که تحرک زیادو نامتناسب با محیط ، پرحرفی، نداشتن صبرو تحمل برای رسیدن به خواسته ها ، انجام فعالیت های تخریبی و خرابکاری ، پرخاشگری، بد خوابی و … از جمله مهمترین علائم اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی(ADHD) محسوب می شوند، اما در کنار این علامت ها باید به علائم هشدار دهنده دیگری هم توجه داشت .
دکتر فراهانی، روانپزشک کودکان، در این باره به روزنامه جام جم می گوید : کودکان بیش فعال معمولا خواب نا آرامی دارند و همان تحرک شدید و شیطنت های زمان بیداری را در خواب هم تکرار می کنند. از طرفی فرستادن این کودکان به تخت خواب کار راحتی نیست چون تقریبا درهر شرایطی خستگی برایشان معنا ندارد و از خوابیدن متنفرند، چرا که مانع فعالیت های فیزیکی و مخرب آنها می شود . همچنین این بچه ها معمولا آرام و قرار ندارند، دائم در حال حرکتند، از دیوار راست بالا می روند، دچار عدم تمرکزند، حواس پرت هستند و در بیشتر مواقع دچار افت تحصیلی می شوند(طوری که اغلب معلمان در مدرسه متوجه اختلال بیش فعالی در آنها می شوند ). وسط حرف دیگران می پرند،قابل کنترل نیستند و در بعضی اوقات کارهای خطرناکی می کنند و به همین دلیل ممکن است به خودشان یا دیگران آسیب برسانند.
البته دکتر پیشیاره، مدیر دفتر کاردرمانی رشد می افزاید : در بسیاری از موارد، مادران حین دوره باداری یا پس ازدریافت تشخیص وجود اختلال بیش فعالی درفرزندانشان به این موضوع اشاره می کنند که از همان دوران بارداری احساس می کرده اند که حرکات و جنبش های کودک غیرعادی و فراتر از حد طبیعی بوده است واین گونه نتیجه گیری می کنند که پس ابتلا به این اختلال ، وراثتی بوده است . درحالی که این نتیجه گیری یکسویه است و نمی توان آن را به طور کامل درست قلمداد کرد.
بروز نشانه ها از ۳سالگی به بعد :
توجه داشته باشید رشد و تکامل سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع ) تا پایان ۳ سالگی ادامه می یابد و حتی در بخش هایی از مغز این رشد تا سنین بلوغ (۱۳تا ۱۵ سالگی) نیز ادامه می یابد. ینابراین در این سنین باید به علائم زودرس و هشدار دهنده بیش فعالی یا هر نوع اختلال رفتاری دیگر توجه کرد ولی هیچ گاه آن ها را به عنوان علائم تعیین کننده تشخیص قطعی نباید در نظر گرفت.
دکتر پیشیاره، استادیار دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، در این باره بیشتر توضیح می دهد : علائمی نظیر بیقراری های زیاد حرکتی ، تغیر مداوم اسباب بازی ها در کمتر از یک دقیقه ، عدم توانمندی در انجام حرکات ریتمیک و هماهنگ طولانی مدت ( بیش از سه تا پنج دقیقه )، وجود اشتهای هیجانی به پرخوری افراطی ،وجود بیش حسی لمسی ناهنجار به نوازش نواحی ای نظیر پیشانی ، پشت کمر و بالای لگن ، حساسیت زیاد بویایی و پرهیز از خوردن غذا های آب پز ، خواب های منقطع و بریده بریده و عدم توانایی بهره مندی از خواب عمیق ، از نشانه های اختصاصی تر اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی(ADHD) محسوب می شوند.
درمان فقط با دارو و رفتار درمانی :
به گفته دکتر فراهانی، روانپزشک متخصص کودکان، یکی از مهمترین مشکلاتی که امروزه ما با آن مواجه ایم توصیه های غیر علمی و نادرستی است که از سوی افراد نا آگاه برای درمان اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی ارائه می شود که نه تنها موثر نیست بلکه با تاخیر در تشخیص و درمان بموقع کودک ، می تواند عوارض جبران ناپذیری به همراه داشته باشد و وضعیت را از آنچه هست ، بدتر کند .
این روانپزشک تاکید می کند : به طور کلی درمان بیش فعالی کودک با توجه به سن او زمان بر است و هرچه زودتر تشخیص داده شود ، بیشتر قابل کنترل خواهد بود . از طرفی والدین باید بدانند بیش فعالی یک بیماری است و با بالا رفتن سن کودک به خودی خود درمان نخواهد شد ( شاید علائم کمتری دیده شود یا متفاوت باشد ) بلکه باید توسط متخصص و با دارو و رفتار درمانی برطرف شود . پس اگر فکر می کنید پر تحرکی ، مشکلات خواب و شیطنت و بازی گوشی بیش از حد کودکان می تواند به دلیل بیش فعالی باشد حتما از یک روانپزشک کودک و نوجوان کمک بگیرید .
دکتر پیشیاره،کارشناس ارشد کاردرمانی، معتقد است : درمان باید بلافاصله پس از تشخیص آغاز شود . به طور معمول ، اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی(ADHD) حتی از سنین پیش دبستانی قابل تشخیص است .
این متخصص تاکید می کند : توجه داشته باشید که بازگشت به یک زندگی عادی و سالم ، تقویت کانون پرمهر و محبت خانوادگی و گذران وقت در جمع گرم خانواده می تواند از عوامل بنیادی پیش گیری کننده یا کاهنده شدت علائم اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی(ADHD) محسوب شود. استفاده از روش هایی نظیر رویکرد حرکات ادراکی- حرکتی(Perceptual-motor Program: PMP) در کاردرمانی کودکان ، روش یکپارچگی حسی درکاردرمانی کودکان ، بازی درمانی ، رفتاردرمانی کنترلی از دیدگاه روانشناسی و توانبخشی شناختی نیزمی تواند بسیار مفید و مثمرثمر واقع شود .
