بازی روش ساده و گویا برای بیان فرهنگ و سنن یک ملت است. بازی نه فقط راهی برای تخلیه انرژی، پرورش خلاقیت و استعداد هاست، بلکه انعطاف پذیری و متفاوت بودن روش های آن، بازی را ابزاری کارامد برای درمانگران و مربیان میسازد که بتوانند متناسب با هدف جلسات درمانی و توانمندی مراجعانشان، ساده ترین و مفرح ترین شیوه را برگزینند.

کودک یک ساله گفتار را به‌صورت تک‌کلمه شروع می‌کند. وقتی سنش به یک سال و نیم می‌رسد، تعداد کلمات افزایش می‌یابد و در ۲ سالگی می‌تواند جمله‌های ۲ کلمه‌ای بگوید. به‌تدریج دامنه کلمات و جمله‌ها و گفتار پیوسته کودک کامل‌تر می‌شود. هر کودکی رشد زبان را مثل سایر توانایی‌های رشدی- حرکتی در سن مشخصی پشت سر می‌گذارد و همان‌طور که مثال زده شد، در هر مرحله نشانه‌هایی از رشد زبان بروز می‌کند. توجه به این نشانه‌ها مشخص می‌کند کودک تاخیر گفتاری دارد یا نه. مثلا اگر در ۲ سالگی هنوز کودکی قادر به بیان تک‌‌کلمه نیست، باید والدین به مراکز درمانی جهت رفع مشکل فرزندشان اقدام نمایند.

آیا فقط داشتن گفتار مهم است؟

همزمان با رشد زبان، صداهای تولیدشده در گفتار هم دقیق‌تر و مفهومی‌تر می‌شوند. «م»، «ب» و «د» جزو صداهایی هستند که زودتر ظاهر می‌شوند و صداهایی مثل «ک» و «گ» و «س» و «ز» دیرتر ظاهر می‌شوند و آخرین صدا، «ر» هست. رشد این صداها نیز باید مورد توجه قرار گیرد. برخی کودکان صداها را به وضوح بیان نمی‌کنند و گفتار نامفهومی دارند. متاسفانه زمانی والدین به این موضوع دقت می‌کنند که فرزندشان وارد پیش‌دبستانی شده و اولیای مدرسه متوجه مشکل گفتاری کودک می‌شوند. این تاخیر و بی‌توجهی در تحصیل کودک مشکل‌آفرین خواهد شد.

ازینرو بازی درمانی میتواند نقش مهمی در فرآیند گفتار کودکان در کنار گفتار درمانی داشته باشد که مهارت های گفتاری کودکان را بهبود ببخشد و در فرآیند های صدا سازی و مهارت های ابتدایی کلامی به کودکان کمک شایانی داشته باشد.
بازی های کلامی با هدف بهبود عملکرد صدا سازی و مهارت های ابتدایی کلامی از جمله، صداسازی، بیان کلمات، تقویت مهارت های دهانی در جهت ادای کلمات،بالا بردن سطح هیجان و بازی های تقلیدی به کودکان کمک میکند تا در این فرایند عملکرد مناسب تری داشته باشند.
این دسته از بازی ها هم به صورت گروهی و هم به صورت انفرادی اجرا میشود که نمونه ای از این بازی ها برای شما بیان میشود.

بازی هایی برای رشد مهارت های حرکتی دهان

۱. مثل ماهی فک زدن:
تصور کنید اتاقتان یک دریاست و همه افرادی که در اتاق هستند ماهی شده اند. از کودک دلبندتان بخواهید دور اتاق راه برود و با دست هایش حرکاتی مثل شنا کردن انجام دهد و در همین حال مانند ماهی با حرکت دادن فک پایینشان به بالا و پایین و به طرفین و به عقب و جلو وانمود کند که مثل ماهی فک میزند. این بازی اگر به صورت گروهی انجام شود کودکان بیشتر مشتاق میشوند.

۲.میمون های جیغ جیغو :
تصور کنید اتاقتان جنگلی پر از میمون شده است که افراد گروه همان میمون ها هستند و سرو صدا و جبغ هایی مشابه میمون ها در می آورند. کودکان این کار را با کشیدن متناوب لب هایشان به طرفین، به سمت خارج و سپس فشار دادن آنها به جلو همراه با تولید صداهای ا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ااااااااااا و او او او انجام دهند.
توجه: دراین بازی به کودکان یادآور شوید تا در حین انجام بازی زبانشان را گاز نگیرند.

۳. لب های چابک:
برای اجرای این بازی به مجموعه ای از اشیا گوناگون نیاز دارید (بلوک ها، خانه سازی، چند مداد، چند چوب پنبه یا خوراکی هایی مثل میوه، سبزیجات یا بیسکویت شور…..)
به تعداد یکسان از این اشیا میان کودکان توزیع کنید به گونه ای که تعداد هر یک از اشیا برای همه کودکان مساوی باشد. حال از کودکان یا فرزند دلبندتان بخواهید و او را تشویق کنید که این اشیا و خوراکی ها رافقط و فقط با لبهایشان بدون استفاده از دسدهایشان حرکت دهند و به سمت خودشان بیاورند.

۴. خرسهای عسلی:
این بازی به این صورت انجام میشود که کودک شما تصور کند یک خرسی است که عسل خورده و دور دهان او عسلی است و با زبان خودش میباست دور دهان خود را تمیز کند میتواند به صورت واقعی این بازی را با کودک خود انجام دهید و دور دهانش عسلی بشود و سعی کند دور دهن خود را با زبانش تمیز کند.

بازی هایی برای رشد مفاهیم

۱. مسیر بدن:
کودکان در این بازی به دو گروه تقسیم میشوند یک نفر از هر دسته بر روی کف اتاق دراز میکشدو (اول به کمر و سپس به شکم) چشم هایش را میبندد و وانمود میکند که بدنش یک جاده است. سپس فرو هم گروه یا بزرگسال دیگری شی متفاوتی را با فشار ملایم روی جاده می راند(مثلا ماشین، توپ تنیس، توپ بدنسازی و….). کودک باید بکوشد تا حدس بزند چه وسیلا نقلیه ای بر روی او که جاده است دارد حرکت میکند.

۲. اسب سخت کوش:
یکی از کودکان وانمود میکند که اسب شده است و بر روی چهار دست و پا حرکت میکند و باری که بر روی آن قرار گرفته شده است را باید به مقصدی که از قبل تعیین شده است ببرد و قبل خالی کردن بار باید حدس بزند که چه چیزی را حمل میکند.

۳. بیا بریم خرید :
برای این بازی ابتدا اشیائی را درون کیسه قرار دهید و از کودکان بخواهید آن ها را لمس کنند و نام ببرند با کمک کودکان میتواند این کیسه ها را بسازید و روی آنها قیمت بزنید باقی کودکان در این بازی خریدار میشوند و نزد فروشنده میروند و خرید میکنند در این بازی از کودکان بخواهید بعد از خرید و یا هنگام خرید از هر چیزی که اتفاق افتاده است باهم صحبت کنند میتوانید مشاهده کنید که در این فضا کودکان به چه میزان ترغیب میشوند تا باهم بیشتر صحبت کنند.

بازی های شنیداری

۱. پشت به پشت:
در این بازی نیاز به یک داستان کوتاه دارید. یک عبارت راانتخاب کنید و از کودکان بخواهید که خوب آن را گوش بدهند و آن را به خاطر بسپارند و آن ها را به دو گروه تقسیم کنید و پشت به پشت هم بنشینند و زمانی که داستان گفته میشود هربار که عبارت مورد نظر را شنیدند بر پشت هم گروهی خود فشار وارد کنند.

بازی هایی برای تمرین صدا های مشکل

در این دسته از بازی ها میتوانیم به صورت شبیه سازی از حیوانات و باد به تلفظ صداهای مشکل بپردازیم مانند) مثل زنبور عسل وزوز کردن، مثل باد فوت کردن و دراوردن صدای ش، مثل مار هیس هیس کردن و دراوردن صدای س، ماشین بازی کردن و هنگام حرکت ماشین صدای ماشین مسابقه ای را درواردن و تولید صدای ررررر و….) ).
بازی هایی برای ارتقای ساختار جمله

۱. یک همبرگر درست همانطور که من دوست دارم:
از کودک بخواهید که میان دو تشک ورزشی یا پتو دراز بکشد و وانمود کند که همبرگر شده است. سپس فردی دیگر به آرامی با ضربه ملایمی به بالای کلوچه همبرگری می زند و به ازای هر ضربه توضیح میدهد که او میخواهد چه چیزی را در همبرگرش بگذارد، مثلا سس گوجه، خیارشور، گوجه و…. در دور بعدی گودک تصمیم میگیرد که دوست دارد چه چیزی در همبرگرش بگذارد برای مثال من یک برش گوجه دوست دارم.

۲. درخت معجزه:
از کودک بخواهید تصور کند در یک سرزمین پهناور به یک درخت معجزه تبدیل شده است به صورتی که بایستد و دستانش را به طرفین باز کند و چشم هایش راببندد. به آنها بگویید میوه های متفاوت و خوراکی های متفاوتی بر روی درخت های آن رشد کرده است. حالا جایی روی یکی از دست های او را لمس کنید و از کودک بخواهید چشمهایش را باز کند و آن قسمتی که لمس شده را نشان دهد و سپس بگوید که در آن قسمت از درختش چه چیزی رشد کرده است مثلا بگوید که روی این قسمت یک بیسکویت خیلی بزرگ رشد کرده است.
این بازی ها که برای کودکان طیف اتیسم و کودکانی که دارای تاخیر گفتاری هستند می‌تواند بسیار مفید باشد و از تحریک دهانی تا تلفظ واژگان گام به گام در فرآیند گفتاری کودک شما بسیار موثر خواهد بود.درضمن در کنار انجام این بازی ها کودکان شما با مفهوم گروه و نحوه تعامل با دیگر همسالان آشنا می‌شوند و در کنار جنبه های شاد بازی به تقویت مهارت های گفتاری خود می‌پردازند.
این دسته از بازی ها به صورت گروهی با سایر کودکان اجرا میشود که کودک انگیزه بیشتری داشته باشد. میتوانید گروه را خودتان تشکیل دهید. به همراه خواهر یا برادر و پدر به بازی های فوق میتوانید بپردازید تا مهارت های گفتاری و زبانی فرزندتان را تقویت کنید.
منبع:
پنجاه بازی گروهی برتر برای رشد گفتار و زبان. تالیف ماریا مونشاین. ترجمه مهزاد محسنی. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. ۱۳۹۳.